Door Bram Langeveld
Een klein botje dat in maart 2010 gevonden werd op het strand van Hoek van Holland bleek recentelijk van een watermol te zijn. Vergelijkend onderzoek door de vinder van het fossiel, Bram Langeveld, in de collectie van Naturalis Biodiversity Center in Leiden toonde dat aan. Het fossiel is een licht beschadigd heiligbeen. Het heiligbeen van de watermol is bijzonder karakteristiek, waardoor de determinatie van het fossiel relatief eenvoudig was en onomstotelijk vaststaat. De fossilisatietoestand van het botje maakt het heel waarschijnlijk dat het fossiel zo’n 30.000 tot 50.000 jaar oud is. Daarmee is voor het eerst aangetoond dat de watermol (Desmana cf. moschata) in de laatste IJstijd op de toen drooggevallen Noordzeebodem tussen de mammoeten geleefd heeft.
Watermol
De watermol, ook wel desman genoemd, is een insecteneter, die wel wat weg heeft van een kruising tussen een woelrat en een mol: het dier kan goed zwemmen, zoals een woelrat, maar is toch echt nauw verwant aan de mol, blijkt onder andere uit kenmerken van zijn skelet. Vandaag de dag is de desman een bedreigde diersoort, die in een aantal gebieden leeft in Rusland, Oekraïne en Kazachtstan. Daar leeft het dier in een hol aan de oever van langzaam stromende wateren en eet voornamelijk langzame prooien, zoals schelpdieren, die hij onder water vind met behulp van zijn gevoelige snuit en snorharen.
Tussen de mammoeten
Van delen van de Noordzeebodem worden al decennialang grote botten van mammoeten, wolharige neushoorns en andere dieren uit de IJstijd opgevist. Gedurende de IJstijd lag er namelijk veel water opgeslagen in de vorm van landijs, waardoor de Noordzee droog lag. Op die mammoetsteppe leefden deze dieren. Hun botten zijn bijvangsten van de boomkorvisserij, die hun sleepnetten door de bodem trekken op jacht naar platvis. Het Eurogeulgebied voor de kust van Rotterdam is zo’n vindplaats. Zand uit dat gebied is gebruikt voor een strandsuppletie op het strand van Hoek van Holland. En uit dat zand werd het watermolbotje verzameld. De kleur en fossilisatietoestand van het botje komen precies overeen met de botten van grote zoogdieren, zoals de mammoet, waardoor het watermolbotje hoogstwaarschijnlijk even oud is als de mammoetfossielen.
Alleen maar grote beesten
De reconstructie van het leven op de mammoetsteppe wordt gedaan aan de hand van de opgeviste botten. Dat levert een indrukwekkend beeld op. Maar, er ontbreekt wel een belangrijke groep: de kleine zoogdieren. Botjes en kiesjes van kleine zoogdieren glippen namelijk letterlijk de mazen van het net. Op opgespoten stranden, zoals Hoek van Holland, maar ook de Zandmotor en Maasvlakte 2, kunnen deze kleine fossielen handmatig verzameld worden. Zij vormen een zeer waardevolle aanvulling op het grote materiaal, waardoor de reconstructie van het leven op de Noordzeebodem gedurende de Laatste IJstijd steeds completer wordt.
Het fossiel is in juni 2013 gepresenteerd door Dick Mol en collega’s op een internationale conferentie in Polen. In het novembernummer van Cranium, tijdschrift van de Werkgroep Pleistocene Zoogdieren, zal een artikel verschijnen waarin dit fossiel beschreven wordt.
Referenties
Langeveld, B. & S. Schouten, in prep. Watermollen Galemys sp. en Desmana cf. moschata (Linnaeus, 1758) (Talpidae; Desmaninae) van het strand van Hoek van Holland (Eurogeulgebied). Cranium 30-2.
Mol, D., H. van der Plicht, J. de Vos, B. Gravendeel, W. Langendoen, W. van den Broek, B. Langeveld, F. Dieleman & J. Reumer, 2013. The Eurogeul area – new paleontological data of this part of the North Sea. Abstracts & Guide Book International Conference “World of Gravettian Hunters”, Kraków, Poland, 25th – 28th June, 2013: 58-63.